Verpleegkundigen zien dagelijks situaties die volgens hen beter of anders kunnen, maar die buiten de regels of voorschriften van de werkgever vallen. De verpleegkundige die dit interne conflict ervaart en vervolgens besluit buiten de lijntjes te kleuren en grenzen te verleggen, is een rebelse verpleegkundige. Dat stelt verpleegkundige Eline de Kok, die op 16 januari 2025 promoveerde op haar onderzoek naar rebels leiderschap onder verpleegkundigen. “Rebellie door positief afwijkend gedrag is nodig, want het verandert de zorg ten goede.”
In het proefschrift van Eline de Kok, buitenpromovenda van het lectoraat Persoonsgerichtheid in een ouder wordende samenleving bij Fontys, worden de resultaten van de REBEL-V-studie beschreven en besproken. Eline de Kok en Pieterbas Lalleman, co-promotor en lector Leiderschap bij Fontys, hebben vanaf het begin van de promotie intensief samengewerkt. Lalleman: “Ik ben ontzettend trots op Eline. Haar onderzoek sluit ontzettend goed aan bij alle verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten in Nederland. Ik ken bijna niemand die niet van rebelse verpleegkundigen heeft gehoord. Zo maak je impact!”
Steun
De Kok vertelt dat het de rebelse verpleegkundige niet altijd lukt om af te wijken van de standaard zonder steun van collega’s en het management. “Zonder steun gaat de rebelse verpleegkundige vaak onder de radar door met de andere koers, of vertrekt. Dat is jammer, want mét steun zien we oplossingen die de praktijk veranderen en verbeteren, ten gunste van de patiënt.”
Zelf is Eline de Kok ook een rebelse verpleegkundige. Ze vertelt over een patiënt die via nachtelijke sondevoeding bijgevoed moest worden, maar een trauma had opgelopen met het plaatsen van een sonde. De diëtist stond erop dat alleen een neusmaagsonde passend was, maar De Kok besloot samen met de patiënt dat zij de sondevoeding zelf zou drinken na haar avondmaaltijd. Dit leidde tot tevredenheid bij zowel de patiënt als de zorgverleners.
Potentieel beter benutten
Naar schatting 70 procent van de rebelse verpleegkundigen doen dingen anders onder de radar, denkt De Kok. “Het is zonde dat rebelse leiderschapspraktijken zo weerbarstig zijn en zich vaak buiten het zicht van anderen afspelen. Het leidt tot ‘quick fixes’ die niet duurzaam en tijdrovend zijn.”
Het potentieel van rebelse verpleegkundigen kan beter benut worden, stelt De Kok. “Wie iets anders doet, doet er goed aan om het te bespreken met het team en de leidinggevenden. Samen nadenken over de invloed van regels, leidt tot steun voor het idee.” Scholing alleen is niet genoeg; het is belangrijk dat verpleegkundigen de ruimte krijgen om hun praktijken zelf te veranderen, anders vertrekken ze.
Bij deze promotie zijn betrokken:
Eline de Kok, Adviseur en promovendus V&VN en Verpleegkundige UMC Utrecht Lisette Schoonhoven, Hoogleraar Verplegingswetenschap, UMC Utrecht (1ste promotor)Anne Marie Weggelaar-Jansen, Bijzonder hoogleraar Innovatie en Transformatie in de Zorg, Tranzo, Tilburg (2de promotorPieterbas Lalleman, Lector Persoonsgerichtheid in een ouder wordende samenleving, Fontys Hogeschool (co-promotor)
Cijfers bij proefschrift Deviating in white; Rebel nurse leadership in the nursing practice
Eline de Kok heeft in haar meta-onderzoek naar leiderschapspraktijken gekeken, waarbij de context van individu, team en management centraal stond. Ze heeft 25 artikelen over rebels leiderschap gereviewd, groepsinterviews gehouden met 52 zorgprofessionals in 17 organisaties, en focusgroepen met 47 verpleegkundigen. Tijdens de covidpandemie interviewde ze 26 professionals afzonderlijk en voerde een casestudy uit in twee ziekenhuizen.
Geplaatst door Tita Hartman / Ingrid Oonincx
