In de laatste jaren zien we dat de journalistiek onder vuur ligt. Veel burgers zijn sceptischer of kritisch op het nieuws en bots, maar ook AI-generatoren van deep fakes zorgen voor verdere versnippering. De behoefte aan digitalisering van het vakgebied groeit, en dezelfde technologie die de geloofwaardigheid en integriteit van journalistiek aantast, biedt ook kansen. In het project ‘It’s a Match’ worden daarom kansen van artificial intelligence (AI) verkend door Fontys-experts met een achtergrond in ethiek, journalistiek en ICT.
Voorbij de fake news discussie
In recente jaren, zien we dat duiding van actuele gebeurtenissen steeds lastiger is voor de journalistiek. Een voorbeeld zijn de rellen in Eindhoven in 2021, in protest tegen corona-maatregelen. Er werd veel berichtgeving en beeldmateriaal op internet verspreid door nieuwsaggregatoren – en accelerators, zoals Twitter bots en nieuwssites. Soms is het doel nieuws te delen, maar er zijn ook actoren aan de zijlijn die andere primaire motivaties hebben. Dat kan het pushen van een bepaald narratief zijn of juist olie op het vuur te gooien. Daardoor wordt het erg lastig om een feitelijk en correct beeld van de situatie te krijgen. Wat is waar en wat niet? Hier verzanden we vaak in een ‘fake news’ discussie, maar deze brengt geen verheldering, maar versterkt alleen maar de ontstane ruis met een (eindeloze) spiraal van bewijs en tegenbewijs. Onderzoeksjournalistiek kan daar voorbij stappen door de feiten op rij te zetten, maar hoe doe je dat als elk individu een micro-nieuwsstation vormt op social media en je enorme datasets hebt? Dat is precies waar AI een oplossing kan bieden in de vitale rol van (onderzoeks)journalistiek.
Onderzoekversnellers
Voorvallen, zoals deze rellen, zijn precies waar ICT en journalistiek elkaar kunnen helpen. Er zijn genoeg voorvallen, waar wel enorm veel data beschikbaar is, die kan helpen om een feitelijk verhaal boven tafel te halen. Een goed voorbeeld is een individu dat claimde mishandeld te zijn door de politie op het Museumplein. Het nieuwtje verspreide zich als een lopend vuurtje, maar door met AI social media te analyseren, kwam een ander verhaal naar boven. Online beelden lieten zien dat er iets heel anders was voorgevallen dan wat geclaimd werd door het individu. Dit illustreert hoe technologie van meerwaarde kan zijn. AI kan namelijk iets wat mensen niet kunnen en dat is in een ongelooflijk hoog tempo grote datasets analyseren. Of dat nu socialmediafeeds, documentsets (denk aan de Panama en Pandora papers, waar je het over duizenden bestanden hebt) of nieuwsbronnen zijn. AI kan (publieke) data doorzoeken en analyseren, op basis waarvan een applicatie patronen of inzichten bovenhaalt. Zo kan AI-onderzoek, en dus journalistiek, versnellen als fact-checker.
Samenwerking ICT en Journalistiek
De toepassing van AI als tool voor onderzoeksjournalistiek is één, maar een belangrijke bijvangst is het bij elkaar brengen van ICT, ethiek en journalistiek stelt Coen Crombach, docent-onderzoeker en sinds kort verbonden aan het project via het Lectoraat AI & Big Data: “Het doel van It’s a Match is te onderzoeken hoe we kunnen samenwerken aan digitalisering van het werkveld. Kennisuitwisseling staat daarin centraal; wij weten als ICT’ers wat de technologie kan. Samen met journalisten en ethiek-experts, kunnen we de toepassing daarvan vormgeven op een verantwoorde manier.” Crombach voorziet dan ook een bepaalde wendbaarheid in het project, juist omdat technologie zich zo snel ontwikkeld. Een toekomstige focus op de inzet van AI tekst- en beeldgeneratoren als ChatGPT of Dall E is daarom niet ondenkbaar.
Ethiek als focus
Bij elke toepassing van nieuwe technologie, zoals AI, is een gedegen designproces en het borgen van een verantwoordelijke toepassing essentieel. We moeten ons bij het analyseren van data die betrekking heeft op personen altijd afvragen waar de grenzen liggen; juridisch én ethisch. Penvoerder van het onderzoeksproject is daarom ook Bart Wernaart, lector Moral Design Theory bij Fontys. Hij werkt hierin samen met de Fontyslectoraten Interaction Design, AI & Big Data (ICT) en Journalistiek & Innovatie (Journalistiek). Ook het lectoraat Kwaliteitsjournalistiek in Digitale Transitie van de Hogeschool Utrecht is verbonden aan het project. Verantwoorde AI-toepassing speelt een belangrijke rol in het project, dat streeft naar een duurzame en maatschappelijk gedragen digitalisering van de journalistiek. Crombach ziet nu al waarde in de samenwerking: “Het is nu voor de journalistiek een speeltuin om te verkennen wat er allemaal mogelijk is met Power Apps en AI. ICT-studenten onderzoeken ondertussen de praktijkbehoeften uit het werkveld en hoe de technologie daar het beste in past. Dit is een multidisciplinaire uitdaging, en het antwoord moeten we samen vormgeven.”
Het project It’s a Match is een samenwerking tussen hoger onderwijs en de werkpraktijk. Partners zijn het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, onderzoeksjournalistiekplatform Pointer en Omroep Flevoland. Verdere consortiumpartners van het project It’s a Match zijn Games for Health, Mindlabs, L1, RTV Utrecht, Omroep West en IDfuse. De Fontys-lectoraten Moral Design Theory (penvoerder), AI & Big Data, Interaction Design en Journalistiek en Verantwoorde Innovatie werken samen in dit project. It’s a Match wordt mogelijk gemaakt met een RAAK-publiek regeling van Regieorgaan SIA. Meer informatie is te vinden op de projectpagina.
