Goed waarnemen, gedrag op de juiste manier interpreteren, adequaat reageren en kunnen inschatten wat je in welke situatie het beste kunt doen. Dat zijn belangrijke vaardigheden van een pedagogisch sensitieve leraar. Pedagogisch sensitief handelen draagt bij aan een positief klimaat in de klas, wat belangrijk is voor het gevoel van veiligheid en de ontwikkeling van (basisschool)leerlingen. Want leerlingen die goed in hun vel zitten, leren beter. Het boek De pedagogisch sensitieve leraar van Anouke Bakx helpt toekomstige en ervaren leraren om hun pedagogisch sensitieve vaardigheden beter in te zetten in de klas. Op woensdag 15 januari geeft zij bij Fontys Educatie een webinar over dit onderwerp.
Onlangs verscheen een nieuwe versie van het boek, geschreven door Anouke Bakx. Evenals in de eerste versie (2015) staat de verbinding van theorie en praktijk centraal. Gedreven door maatschappelijke veranderingen besteedt het nieuwe boek meer aandacht aan de sociale en emotionele ontwikkeling van leerlingen, hun welbevinden, omgaan met stress en het vergroten van de veerkracht. Er is ruimte voor nieuwe onderwerpen, zoals passend onderwijs en het werken vanuit hoge verwachtingen. Bakx begon haar onderwijsloopbaan als leerkracht in het basisonderwijs en is tegenwoordig onderwijspsycholoog, lector Goed leraarschap, goed leiderschap bij Fontys Educatie en bijzonder hoogleraar begaafdheid aan de Radboud Universiteit.
Voor wie is dit boek geschreven?
“De pedagogisch sensitieve leraar is geschreven voor de context van het basisonderwijs. Dus zowel voor pabo-studenten als leerkrachten en bijvoorbeeld interne begeleiders of kwaliteitscoördinatoren. Het gaat enerzijds in op wat pedagogische sensitiviteit is, en hoe belangrijk het is als basishouding voor goed leraarschap. Omdat je op die manier heel goed kunt aansluiten op wat een leerling nodig heeft en daarmee ook echte verbinding met kinderen kunt kunt aangaan. En anderzijds gaat het in op evidence-informed of research-inspired toepassingen. Dus: hoe kun je het in de klas inzetten en wat weten we daar al vanuit de wetenschap?”
Is elke leraar pedagogisch sensitief?
“Pedagogische sensitiviteit is eigenlijk een soort grondhouding, het kijken naar kinderen en responsief reageren. Maar je kunt het ook trainen, om het verder te ontwikkelen. Wie kiest voor de pabo, heeft natuurlijk al wel bepaalde interesses en persoonlijkheidskenmerken, iemand wil graag met kinderen werken en wil iets voor ze betekenen. Hoewel ik het zie als een basishouding voor een leraar om het werk goed te kunnen doen, zal niet iedereen pedagogische sensitiviteit even sterk ontwikkeld hebben. Pedagogiek is een van de basisbekwaamheidseisen voor het beroep van leraar, dus dit zit wel in de opleiding. Maar dit boek geeft misschien net de benodigde extra handvatten.”
Dat pedagogische sensitiviteit te trainen is, bleek uit een studie die Bakx samen met collega Ellen Rohaan heeft uitgevoerd binnen het pabo plus traject. “Tien weken lang lieten we de groep studenten systematisch oefeningen uit het boek doen. En toen zag je de pedagogisch sensitiviteit toenam.”
Spreek jij veel met studenten over dit onderwerp?
“Ik verzorg elk jaar verschillende bijeenkomsten op de pabo en soms ook bij de lerarenopleiding voor het voortgezet onderwijs en ik begeleid afstudeeronderzoeken. Ik vind het belangrijk om in verbinding te staan en te blijven met studenten. Maar ook om kennis te delen. Ik heb nu dit boek geschreven maar ik vind het ook fijn om studenten erin mee te nemen. De eerste versie van het boek heb ik in afstemming met studenten geschreven.
Zo heb ik propedeusestudenten van de Fontys pabo’s meegenomen in dit onderwerp tijdens de startbijeenkomsten van het huidige studiejaar. Als je erover vertelt kun je wat highlights meegeven en hopelijk net die bewustwording wat meer aanzetten.”
Is de kernwaarde van pedagogisch sensitieve leraar eigenlijk positiviteit?
“Positiviteit, openheid. Ja dat klopt wel. Maar meer concreet is het: ‘het goede willen doen voor elke leerling in elke context’. En wel vanuit een positieve, ontwikkelingsgerichte en behoefte-ondersteunende kijk. En dat past ook heel goed bij de benadering vanuit strengths, dus eigenlijk vanuit de sterktes van kinderen, in plaats van heel erg te remediëren op deficiënties. Er komt ook steeds meer bewijs voor overigens. Uit studies blijkt dat wanneer een leerkracht een heel goede relatie ontwikkelt met kinderen, dat ook op langere termijn een positief effect heeft. Je zit immers aan de basis van de ontwikkeling. Dus wat je als leerkracht doet, is heel betekenisvol.”
We hebben het nu vooral over pabo studenten, maar kan een leraar die al jaren in het vak zit ook nog iets opsteken van jouw boek?
Ja, ik denk het wel. Omdat naast de basis van wat is pedagogische sensitiviteit, er best wel wat concepten worden aangereikt. Bijvoorbeeld het werken aan een opgroeigerichte mindset. Het omgaan met stress. Dus een stressmodel zit er ook in. Het vormgeven van de zogenaamde GOEdlessen. Een voorbeeld: er is een gebeurtenis en een kind heeft er opvattingen over, en daaruit ontstaan emoties. Maar we weten uit wetenschap dat je op die opvattingen kun je sturen. Aan de gebeurtenis zelf kun je niet zoveel doen, maar wel hoe je ernaar kijkt. Als je kinderen leert er anders mee om te gaan, help je hen om veerkrachtiger te worden.
En ook als ervaren leerkracht kun je nog altijd dingen leren die je nog niet kent. Of worden er handvatten geboden om er anders naar te kijken. Alle leraren hebben een optimale ontwikkeling van kinderen voor ogen, anders ga je niet voor de klas staan. Maar je weet ook niet altijd of jouw handelen goed is, in allerlei situaties. Nieuwe kennis (en oefenen) kan daarbij helpen.”
En wat betekent deze kennis overdragen voor jou persoonlijk?
“Voor mij is de pabo, in combinatie met de wetenschap, de ideale werkplek, waar ik onderzoek aan de praktijk kan koppelen. Want als de studenten ook dit allemaal meenemen naar de praktijk, hoeveel kinderen bereik je dan? Mijn basis drijfveer vanaf het moment dat ik zelf naar de pabo ging was het onderwijs beter en fijner maken voor kinderen. En die drijfveer heb ik nog steeds.”
15 januari: webinar ‘De pedagogisch sensitieve leraar’
Anouke Bakx geeft op woensdag 15 januari van 16.00 tot 17.00 uur een webinar over ‘De pedagogisch sensitieve leraar’. Tijdens dit webinar zullen verschillende onderwerpen uit het boek aan bod komen. Iedereen met interesse in het onderwerp is welkom, deelname is gratis na aanmelding.
Auteur: Linda Koster
