Wat hebben scheikunde en bildung met elkaar te maken? Alles, vinden scheikundedocenten Carol van Zuijlen en Martin Vos van Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT). Ze geven voor het tweede jaar de module Scientific citizenship. Daarin laten ze hun masterstudenten nadenken over ‘scheikundeonderwijs dat verder gaat dan opleiden voor het eindexamen’.
Goed, dat klinkt allemaal mooi, maar wat houdt het dan precies in? “Dat onze studenten tools in handen krijgen om een visie en beeld te vormen over hun eigen scheikundeonderwijs”, vat Martin het samen. “Met deze module richten we ons op socialisatie en subjectificatie.”
Oftewel: de mens als individu zich bewust laten worden van de normen en waarden in de samenleving. Het doel is om van daaruit een eigen identiteit te vormen over hoe iemand als individu in contact met die samenleving handelt. Dat raakt aan bildung, dat (héél simpel gesteld) gaat over wat goed is voor de wereld, wat jouw rol als persoon daarin is en hoe je die rol wil vormgeven. Thematiek die ook niet automatisch gerelateerd wordt aan onderwijs in de beta-vakken.
Heavy stuff dus. Of valt het wel mee? Dat laatste, vinden de twee docenten. “Er speelt van alles in de maatschappij waarbij scheikunde absoluut relevant is, maar er zit nog een hulpvraag in de koppeling naar het onderwijs”, verklaart Martin.
Trigger
De belangstelling voor het verweven van bildungselementen in de opleiding is ontstaan uit de recente herinrichting van de opleiding. Martin: “De trigger daarvoor was de vraag: waartoe willen we onze docenten opleiden? Daarbij hebben ook ontwikkelingen op landelijk niveau meegenomen. Daar wordt een discussie gevoerd over de relevantie van het scheikunde- en beta-onderwijs.”
Het nieuwe mastercurriculum voor scheikundedocent kwam daarnaast tot stand in samenspraak met hun masterstudenten. “Om te polsen of onze ideeën draagvlak hadden en aansloten bij de behoeften. Ik zie dat de studenten die we binnenkrijgen worstelen met de relevantie van het huidige scheikundecurriculum. Waarom moeten we dit leren? Maar het heeft ook te maken met het ervaren van een gebrek aan ruimte binnen het onderwijssysteem om meer invulling aan het curriculum te geven.”
Dat juist de scheikunde-afdeling binnen FLOT op een vooruitstrevende manier het nieuwe curriculum vormgaf, was haast vanzelfsprekend. Carol: “In ons team hebben we sterk de neiging op een andere manier naar ons vak te kijken. We zitten hier omdat we een drang ervaren om het onderwijs in beweging te krijgen. Je kunt hier namelijk iets meegeven dat verder reikt dan alleen de studenten die je hier opleidt.”
Eigen invulling
Want, zo geven beiden aan, wat zij aan hun studenten meegeven, geven hun studenten op hun beurt door aan hun leerlingen in het voortgezet onderwijs. “Onze studenten zijn deeltijdstudenten die al een baan in het onderwijs hebben. We willen duidelijk maken dat ze sturing kunnen geven aan hun eigen praktijk. Dat er binnen de gegeven eindtermen van het voortgezet onderwijs veel ruimte zit voor een eigen invulling.”
Met de module Scientific citizenship hopen de twee docenten daarom vooral bij te dragen aan de autonoom handelende docent. “Een docent die op zijn eigen praktijk gericht is en zijn eigen onderwijs kan vormgeven. Natuurlijk met kennis van hoe dat op school- en landelijk niveau gebeurt”, zegt Carol.
Dat gaat verder dan sec het scheikundeonderwijs en zijn positie in de maatschappij. Zo leren masterstudenten in deze module hoe ze als docent natuurwetenschappen ‘hun leerlingen kennis en vaardigheden kunnen meegeven waardoor ze dingen beter kunnen plaatsen in de actualiteit’. “En onderbouwd hun mening kunnen geven.”
“In de afgelopen periode hebben we vanuit de filosofie gekeken wat het verschil is tussen wetenschappelijke kennis en zomaar een mening. Hoe is de kennis tot stand gekomen? Je moet daarbij ook durven twijfelen. Twijfelen is het begin van de dialoog rond de vraagstukken.” Martin: “Leerlingen op de middelbare school moeten de vrijheid voelen om daarbij een eigen mening te vormen.”
Ethische dilemma’s
Dat kan gaan over ethische dilemma’s, geeft Carol aan. Ze noemt het voorbeeld van genetisch gemodificeerde voeding, waar ook scheikunde aan te pas komt. “Hoe discussieer je daarover en hoe kun je de wetenschap erachter meenemen in die discussie? De kunst is om niet vanuit voor/tegen te kijken, maar te zien dat wetenschap bijdraagt aan de meerdere perspectieven op dilemma’s die samen nodig zijn om deze te doorgronden. Onze studenten kunnen hun leerlingen daarbij de tools geven om te komen tot een onderbouwde mening en om gezamenlijk tot antwoorden te komen.”
De komende jaren is er nog het nodige te winnen voor wat betreft de integratie van bildung in het scheikundeonderwijs, beseffen Martin en Carol. Het is een langzaam proces. Martin: “Maar bildung komt al op meerdere momenten in het curriculum terug en dan hopen we dat het zaadje goed is geplant. Carol: “Het zijn nog kleine zaadjes maar het zijn wel zaadjes.”
Netwerk ‘Bildung in het onderwijs’
Binnen Fontys werken we samen aan het integreren van bildung in het onderwijs. Dit doen we in een learning community of practice. Wil jij je hierbij aansluiten, neem dan contact op met Martijn Hendrikx. Dinsdag 13 september staat de volgende netwerkbijeenkomst gepland.
