Generatie Z kende haar vormende jaren tussen 9/11 en de coronapandemie. In die onstuimige tijd was er veel onzeker, iets dat zichtbaar en emotioneel vergroot werd door social media. De jonge generatie kent nieuwe technologie als geen ander. Ze weet ook hoe slim gebruik te maken van nieuwe technologie, zoals AI.
Myrthe van der Vegt (23) is studente bij Fontys Paramedisch. Ze is geboren in 2001 en valt onder generatie Z. Emile Aarts (69) is emeritus hoogleraar en voormalig rector van Tilburg University. Beiden maken deel uit van de Raad van Advies van het Centre of Expertise AI for Society.
Artificial Intelligence
De manier waarop Myrthe en Emile naar AI kijken is totaal verschillend. Myrthe kijkt vooral naar hoe ze AI kan gebruiken. ‘Jongeren staan er meer voor open en zijn enthousiaster dan ouderen.’ Hoewel jongeren AI al heel veel gebruiken, zijn zij niet erg bewust van risico’s. ‘Er wordt snel vanuit gegaan dat alles klopt, wat natuurlijk niet zo is.’
Als studente MBRT (Medisch Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken) krijgt Myrthe via haar opleiding al mee hoe AI gebruikt wordt bij het diagnosticeren van kanker. ‘De diagnose wordt opgesteld met AI, maar eerst nog door een arts bekeken.’ Zorgpersoneel wordt opgeleid om AI te kunnen gebruiken en de producten daarvan te kunnen beoordelen. De controle op een diagnose is natuurlijk heel belangrijk, om het welzijn en de behandeling van een patiënt te waarborgen.
Emile kijkt meer technisch-filosofisch naar AI. ‘Ik ben in hetzelfde jaar geboren als AI en ben er al sinds mijn studententijd mee bezig.’ Hoewel opgeleid als natuur- en wiskundige, is hij ook altijd geïnteresseerd geweest in filosofie. ‘De ontwikkeling van de mens náast en als onderdeel van AI fascineert mij enorm. De vraag waar AI vandaan komt en hoe het zich verder zal ontwikkelen is voor mij een bron van inspiratie.’
Maatschappelijke druk
De snelheid van AI en de aanwezigheid van grote maatschappelijke vragen is voor studenten heel bepalend. ‘Er valt zoveel te ontdekken, maar tegelijkertijd is er een enorme prestatiedruk.’ Iedere student is natuurlijk anders, maar Myrthe verwoordt iets dat veel studenten voelen; hoe kan ík bijdragen?
Het besef dat die maatschappelijke uitdagingen complex, veelzijdig en dynamisch zijn is er, evenals een ambitie om echt impact te maken. Het opknippen van vraagstukken, en de waarde zien van kleinere ontwikkelingen en persoonlijke bijdragen, lijkt daarbij een uitdaging.
AI in de praktijk: onbewust bekwaam
Waar docenten soms nog worstelen, kunnen studenten vaak al heel goed met generatieve AI werken. ‘Veel studenten weten hoe het te gebruiken, maar zijn niet erg bewust van de risico’s’, vertelt Myrthe.
Emile ziet dat ook. ‘Ik zie basisscholen waar nu informatiekunde gegeven wordt om leerlingen bewust te maken van data en AI. Maar kinderen zijn daar zelf vaak al veel verder in dan de leerkrachten, en zijn vaardiger met het kunnen toepassen dan hun leermeesters. Belangrijker nog is de constatering dat ze totaal niet bezig zijn met de belangrijke vragen daarboven: hoe werkt AI, wat zijn gevaren en hoe ga je daar verantwoord mee om? Zowel voor jezelf als voor de samenleving.’
Diezelfde beperking zie je in het MKB. AI wordt al volop ingezet, en is met name in de dienstensector al heel waardevol. Maar bedrijven zijn niet altijd even bewust van rechten op de data die zij gebruiken. Verschillende kennisinstellingen helpen hen hierbij, zoals Fontys en ook JADS. ‘Bedrijven komen vaak met data naar ons toe, niet wetende wat ze ermee kunnen. Belangrijk daarbij is ook te kijken wat ethisch en verantwoord is’, legt Emile uit. ‘Daarbij speelt ook de vraag; wat wil je er uiteindelijk mee bereiken?’
Onderzoek
De focus op maatschappelijke impact is iets waarin Europa onderscheidend is ten opzichte van Amerika en Azië. Het Europese onderzoek naar AI is vaak multidisciplinair en kent verschillende expertisegebieden, zoals toepassingen, recht en ethiek. Daarbij is verantwoordelijke en betrouwbare AI (responsible and trustworthy AI) een belangrijk uitgangspunt: het moet achter de streep een positieve impact maken op maatschappelijke uitdagingen.
De emeritus hoogleraar vervolgt: ‘Europa is onderscheidend in haar kennis en expertise over ethisch en juridisch ontwikkelen. In de VS wordt het bedacht en vermarkt en in Azië wordt het gemaakt. Hier denken we na over de impact en regelgeving. Die expertise is nu echter niet zo zichtbaar. Of dat ligt aan onze ‘nuchtere bescheidenheid? Nee, totaal niet. We zijn gewoon zoveel bezig met onszelf, dat we totaal niet nadenken over onze expertise te delen en naar buiten te brengen.’
Nederland raakt achterop
Emile maakt zich zorgen om Nederland en de internationale positie van ons land in relatie tot AI. De echte experts zijn inmiddels afgehaakt in de verschillende landelijke coalities, signaleert hij, omdat die communities te veel intern (op Nederland en op zichzelf) gericht zijn. ‘Daardoor is onze expertise ook minder zichtbaar in het internationale werkveld en is het voor Nederlandse onderzoeksinstellingen moeilijker om een waardevolle partner te zijn bij het aangaan van nieuwe onderzoeksvoorstellen in internationaal verband. Ook de strategische positionering van Nederland is onduidelijk en daardoor niet doelmatig.’
Hij denkt dat Nederland internationaal onderscheidend kan zijn en waarde kan toevoegen door de aandacht die AI krijgt binnen specifieke toepassingsgebieden, zoals Human Capital Development, Zorg en Gezondheid, Defensie en Veiligheid, en Publieke Dienstverlening. ‘In deze sectoren zien we een goede opbouw van betrokken professionals die weten wat ze willen met AI. Vanuit het (hoger) onderwijs kunnen onderzoekers en studenten aansluiten. Via praktijkgericht onderzoek kunnen zij relevante kennis ontwikkelen voor het vakgebied en voor onderwijs. Daarbij speelt het Centre of Expertise AI for Society een initiërende, verbindende en faciliterende rol.’
Jong en impactvol
Vooral de jongere generaties, studenten als Myrthe, hebben de toekomst nog te vormen. Aan maatschappelijke opgaven is er geen tekort, evenals ambitie en een gevoel van urgentie bij de studenten. AI kan op alle missies impact maken, als we er goed mee om leren gaan.
