‘Het huidige economische systeem is vooral gestoeld op economische belangen, zoals winst maken’, vertelt Arthur Kok, lector Transforming the Economy bij Fontys. ‘Ik ben voorstander van meervoudige waardecreatie: een systeem waarbij je niet alleen stuurt op economische belangen, maar ook op ecologische en maatschappelijke waarden.’
Volgens Arthur zie je in de Brainportregio goed hoe de focus op economische waarden (expansie-economie) botst met meervoudige waardecreatie. ‘Voor Nederland, Europa en de wereld is de hightech-maakindustrie ontzettend belangrijk. Dat er door de economische groei van Brainport meer talent naar de Brainportregio getrokken wordt (onder andere via programma’s als Beethoven) is begrijpelijk. Aan de andere kant staan daardoor maatschappelijke en ecologische waarden meer en meer onder druk. We willen namelijk óók een woning hebben en op een harmonieuze manier met de natuur omgaan.’
Verandering
Daarom is er verandering nodig, vindt Arthur. ‘Tot nu toe is het gigantische succes van Brainport Eindhoven gebaseerd op de triple helix: een samenwerking tussen kennisinstellingen, het bedrijfsleven en de overheid. Doordat er lang is vastgehouden aan een triple helix zie je dat er problemen zijn ontstaan op sociaal-maatschappelijk vlak. Dat gebeurt in de toekomst ook op ecologisch vlak, als er niet wordt overgeschakeld op een zogeheten quintuple helix, waarbij naast de drie eerdergenoemde belanghebbenden ook de natuur en de maatschappij een stem hebben. Die transitie is wat mij betreft nodig en hoop ik te zien gebeuren.’
De natuur een stem geven
Toch ziet Arthur dat er over het algemeen steeds meer aandacht is voor maatschappelijke waarden. ‘We kijken niet langer alleen naar onze brede welvaart in het hier en nu, maar ook naar de impact die dit heeft op volgende generaties. De laatste in deze driehoek – de ecologische waarde – blijft wél nog achter. Op dit moment zien we de natuur vooral als bron om onze eigen behoeftes te bevredigen. We winnen bijvoorbeeld metalen voor onze smartphones en dragen door onze manier van produceren en consumeren bij aan de stikstofcrisis. We zien de natuur niet als belanghebbende, terwijl we bedrijven bijvoorbeeld wél zo zien. Ik vind dus dat we de natuur een stem moeten geven.’
Snijvlak filosofie en economie
Hoe je de natuur dan een stem geeft? ‘Daar vinden in de kunsten en filosofie nu al discussies over plaats’, vertelt Arthur. ‘Ik denk daarom dat het helpt om vanuit die perspectieven naar de economie te kijken. We hebben bijvoorbeeld de neiging om woekering (ongebreidelde groei) als iets slechts te zien, maar volgens Nietzsche is de natuur zelf een feest van duizenden woekerende levensvormen. Dan is de vraag niet: hoe komen we in balans? Maar hoe leren we op een gezonde manier te groeien?’ Dat weet de lector uit eigen ervaring. ‘Voor ik bij Fontys begon, studeerde ik filosofie en was ik een tijd lang cultureel ondernemer. Mijn huidige werk bevindt zich op het snijvlak van filosofie en economie.’
Complexiteit aanvaarden
Arthur ziet dat we nu vaak proberen grip te krijgen op maatschappelijke uitdagingen door modellen of tools te gebruiken. ‘Maar doordat allerlei factoren in elkaar grijpen, vind ik die niet toereikend genoeg. We kunnen beter de complexiteit aanvaarden en vanuit daar tot ideeën komen. Daar kun je mensen op trainen.’ In de master Strategische Communicatie, die Arthur mee ontwikkelde, trainen studenten deze vaardigheden. ‘Een voorbeeld is om aanwezig te zijn zonder te interveniëren in een situatie. Dat klinkt simpel, maar is ontzettend complex. Het betekent ook dat je niet meteen oplossingen aandraagt, maar de tijd neemt om te analyseren en verbanden te leggen. Je staat stil, stelt je oordeel uit en geeft aandacht aan wat er is.’
Fontys onderzoekt
Als samenleving staan we momenteel voor een aantal complexe en grensoverschrijdende uitdagingen. Er is veel kennis nodig om deze zgn. wicked problems op te lossen. Met praktijkgericht onderzoek ontwikkelt Fontys dit soort kennis. Onderzoekers, docenten, studenten en professionals werken multidisciplinair samen aan nieuwe oplossingen voor bestaande problemen. Ben je benieuwd naar onze andere onderzoeken, op deze site vind je meer informatie.
Auteur: TextVast
