De journalistiek staat voor allerlei uitdagingen. Zo heeft de opkomst van nieuwe technologie, zoals AI (kunstmatige intelligentie), invloed op de manier waarop nieuws wordt gemaakt én geconsumeerd. Dat roept vragen op zoals: hoe kan de journalistiek relevant blijven? En: welke kansen bieden deze ontwikkelingen? Over deze en nog veel meer vraagstukken buigt lector Daniëlle Arets zich. Ze neemt ons mee in een aantal ontwikkelingen die impact hebben op de journalistiek.
De impact van AI
‘AI biedt kansen, maar er zijn ook risico’s. Het wordt al volop ingezet in het hele journalistieke proces; van research, tot productie en distributie. Zo biedt AI-mogelijkheden om informatie snel en gericht te vinden en uiteraard maken redacties ook dankbaar gebruik van vertaal- en transcriptietools. Daarnaast bestaat er zelfs een nieuwe functieomschrijving: ‘prompt-journalist’. Naast kansen, roept het ook vragen op over transparantie en controleerbaarheid. Kunnen journalisten nog controleren waar informatie vandaan komt? Het is vaak moeilijk herleidbaar hoe AI-tools data verkrijgen, verwerken en genereren. Daarnaast kunnen door kunstmatige intelligentie gegenereerde artikelen een negatieve invloed hebben op het vertrouwen in de journalistiek. Het is daarom belangrijk om terug te blijven grijpen op de journalistieke code, waarin elementen als waarheidsgetrouwheid, onafhankelijkheid, eerlijkheid en een open vizier zijn opgenomen. In ons huidige (digitale) tijdperk is het hooghouden van deze code belangrijker dan ooit. Veel redacties hebben recent een leidraad opgesteld voor de omgang met AI, waarbij veelal het principe ‘mens-machine-mens’ geldt. Oftewel als er gebruik kan worden gemaakt van AI, maar alle informatie wordt altijd beoordeeld door de journalist. Die richtlijnen zijn heel wenselijk om verantwoord met deze technologie om te blijven gaan.’
Vertrouwen herstellen en afhakers terugwinnen
‘In Nederland is het relatief gunstig gesteld met het vertrouwen in de journalistiek, maar ook hier worstelen we met afhakers en nieuwsmijders. Recente onderzoeken laten zien dat er vaak tal van redenen zijn waarom mensen het nieuws niet meer tot zich nemen; variërend van bijvoorbeeld niet bereid zijn ervoor te betalen (omdat veel informatie mensen al gratis bereikt) tot het ontwikkelen van depressieve gevoelens in relatie tot het nieuws. Het is belangrijk om goed te blijven onderzoeken waarom mensen afhaken, zodat we gerichter kunnen proberen deze doelgroepen weer terug te winnen.’
Jongeren bereiken
‘Jongeren vormen een lastig te bereiken doelgroep in de journalistiek. Ze consumeren nieuws met name beeldgericht en via social media. Deze zomer deden we onderzoek naar de impact van klimaatbeelden op de nieuwsconsumptie van jongeren. We stonden met een ‘donkere kamer’ op festivals Zwarte Cross en Lowlands waar we jongvolwassenen vroegen om veelgebruikte klimaatbeelden te beoordelen. Welke foto’s triggeren en hoe kun je ervoor zorgen dat jongeren meer willen weten of doorlezen? Het onderzoek loopt nog, dus we hebben helaas nog geen pasklare antwoorden op die vragen.’
Publieksgerichte journalistiek
‘Redacties zoeken steeds vaker de samenwerking met het publiek op. Zo gaat Omroep Venlo bijvoorbeeld wekelijks met de achterban in gesprek, kent Eenvandaag het opiniepanel en trekt Pointer langs diverse regio’s met een pop-up redactie om gericht met nieuwsconsumenten in gesprek te gaan. Nieuwsgebruikers worden soms ook actief betrokken in het proces, zoals bijvoorbeeld bij het internationale onderzoekscollectief Bellingcat waarbij burgers helpen met het achterhalen van online informatie. In Tilburg zet de lokale omroep jongeren in (zogeheten T-reporters) om zelf invalshoeken te kiezen en het journalistieke vak te leren. Dit zijn goede ontwikkelingen om de afstand tussen journalisten en het publiek te verkleinen en nog beter in te spelen op nieuwsbehoeften en -gedragingen.
Daarnaast maken veel redacties gebruik van data (zogeheten user metrics) om te analyseren welke content welke effecten sorteert, zodat op basis daarvan gerichter een invalshoek, uitingsvorm of follow up artikel gemaakt kan worden.’
Optimistisch innoveren
‘Journalistiek is een vakgebied dat voortdurend in beweging is. Het ontwikkelt en evolueert. Dat vraagt iets van journalisten: je moet bereid zijn voortdurend nieuwe kennis en vaardigheden te ontwikkelen. Een positieve mindset is daarbij net zo belangrijk als de vaktechnische vaardigheden. Redacties moeten blijven experimenteren, zonder hun basistaak uit het oog te verliezen: betrouwbare informatie verstrekken om de democratie te ondersteunen. Want, hoewel het vakgebied bijzonder in beweging is, blijft dat de basis!’
