Een didactisch contract is het geheel van impliciete verwachtingen en verantwoordelijkheden van leerlingen en leraren binnen een bepaald schoolvak. Als er iets verandert binnen dat vak, zorgt dat vaak voor onrust. Dorieke Swinkels van Fontys Educatie gaat met een Fontys promotiebeurs onderzoeken hoe een didactisch contract wordt geconstrueerd en hoe dit contract invloed heeft op de leerervaringen van de leerlingen in het voortgezet onderwijs.
Swinkels begeleidt namens de lerarenopleiding in Tilburg stagiaires op een aantal scholen voor voorgezet onderwijs. Daarnaast studeerde ze onderwijswetenschappen. Ze studeerde in 2023 cum laude af en wilde graag verder gaan met onderzoek. Lector Rutger van de Sande van Fontys Educatie bracht haar op het pad van het didactisch contract en steunde haar aanvraag voor een Fontys promotiebeurs om dit onderwerp te gaan onderzoeken. In maart ontving ze de toekenning.
Waarom is onderzoek naar een didactisch contract nodig? Swinkels: ‘We zijn in het onderwijs bezig met ontwikkelingen en innovaties. Toch zorgt het invoeren daarvan op microniveau voor frustraties. Een docent bereidt een verandering goed voor en gaat aan de slag met de klas. Regelmatig gaat het dan mis: leerlingen begrijpen de nieuwe vorm niet of gaan in de weerstand. Er volgt een lange route met een hoop worstelingen. Boven dit soort zaken ligt altijd een didactisch contract, ofwel afspraken over hoe we samen leren. Dat contract werkt goed als iedereen op dezelfde golflengte zit. Doe je het ineens anders, dan loopt de boel vast. Het kost dan veel tijd en energie om alle leerlingen weer op dezelfde golflengte te krijgen, zou dat niet soepeler kunnen verlopen?’
Overeenstemming
Het woord contract klinkt bindend, meent Dorieke Swinkels, terwijl dit stelsel van afspraken volgens de promovendus wat abstracter is. ‘Soms weet je pas bij het toepassen van een nieuwe lesmethode, waar het oude lescontract aan voldeed.’ In het bewegingsonderwijs is er al wat onderzoek gedaan naar het didactisch contract. Een voorbeeld: ‘Bij een gymles raakt de docent een leerling soms aan, want bij bepaalde oefeningen kun je daar niet omheen. Dat is een vorm van een didactisch contract, een soort van overeenstemming. Maar om het extra ingewikkeld te maken, heb je ook nog individuele verschillen, want de ene dag vindt een leerling die aanraking wel prima, de andere dag niet. Dan wordt zo’n didactisch contract individueel.’
Een ander voorbeeld komt uit de wiskunde. ‘Stel dat een bepaalde wiskundedocent in zijn toetsen het antwoord nooit in de opgaaf noemt. Dat noemen we een impliciete afspraak met de klas omdat er daarover niets officieel is vastgelegd. Vervolgens krijgen de leerlingen een landelijke toets waarin dat wel het geval is. De leerlingen raken daarvan in de war. Zelfs als ze het juiste antwoord kennen, twijfelen ze, omdat dit tegen de afspraak ingaat die ze in hun hoofd hebben over wiskunde, dan gaat er dus ook iets mis met het didactisch contract.’
Steviger in de schoenen
Met dit promotieonderzoek hoopt Swinkels meer kennis en inzicht te verwerven over dit verschijnsel en hoe het de leerervaringen positief kan beïnvloeden. ‘Iedere leerling heeft recht op het best mogelijke onderwijs. Als mijn onderzoek eraan kan bijdragen dat leerlingen meer inspraak hebben, flexibeler worden en in verbinding blijven met hun leraren, ben ik tevreden.’ Maar ook het onderwijs bij Fontys kan verbeterd worden met de onderzoeksresultaten. ‘Kennis over het didactisch contract bij aankomende leraren zorgt ervoor dat ze steviger in hun schoenen staan als ze veranderingen willen doorvoeren.’
Wat is de Fontys promotiebeurs?
Fontys heeft een promotiebeleid met het doel het aantal promovendi fors te verhogen. De komende jaren komen steeds tien promotiebeurzen beschikbaar voor medewerkers. Zo wil de hogeschool bijdragen aan de verdere kwaliteitsverbetering van het onderwijs en onderzoek. Fontys wil zich verder ontwikkelen naar een kennisinstelling met een goede balans tussen medewerkers met een bachelor-, master- en PhD of PD in hun bagage.
Auteur: Ingrid Oonincx
