Kan een thema als ‘trainen van de korte voetspieren’ zorgen voor een avondvullend programma? Refereeravond ‘Small is beautiful ofwel de kracht van de korte voetspieren’ laat zien van wel. Op dinsdag 25 januari 2022 namen ruim 260 deelnemers plaats achter hun beeldscherm om dit online kennisevent bij te wonen. Een actueel en belangrijk thema, als je je bedenkt dat deze spieren gerelateerd zijn aan een verhoogd valrisico bij ouderen en blessures onder sporters. Beide zijn veelvoorkomende problemen met grote maatschappelijke impact.
“Als ouderen vallen, is dat vaak het begin van veel meer ellende. Een val gaat namelijk vaak gepaard met complicaties, met naast gevolgen voor het individu ook gevolgen voor de maatschappij”, vertelt Lydia Willemse, docent-onderzoeker bij Fontys Paramedische Hogeschool. Als bedenker en medeorganisator van deze online refereeravond gaf zij de deelnemers een kijkje in onderzoeksproject STIFF (Strengthening the Intrinsic Foot Flexor muscles). Het is een van de onderzoeksprojecten binnen het thema ‘Technology to Enable people in the Context of Health’ van lectoraat Health Innovations and Technology (HIT) van Fontys.
Valkans voorspellen
De kans op vallen neemt toe met het stijgen van de leeftijd. Hierbij spelen verschillende factoren een rol, zoals visuele beperkingen, evenwichtsstoornissen en afname in spierkracht in het algemeen. Willemse: “Uit recent onderzoek bij jongvolwassenen blijkt dat de korte voetspieren een belangrijke rol spelen bij balans en het looppatroon. Variabelen waarmee de kans op vallen bij ouderen voorspeld kan worden. Wat zijn de recente inzichten en ontwikkelingen over het trainen van de korte voetspieren bij ouderen? En welke rol speelt biofeedback? Over deze thema’s (en meer) praatte ik de kijkers bij tijdens de refereeravond.”
Naar binnen kantelen
Benedicte Vanwanseele, hoogleraar aan de KU Leuven, Onderzoeksgroep Biomechanica van de Menselijke Beweging, ging in op de rol van de intrinsieke voetspieren bij het controleren van de bewegingen in de voet. Vanwanseele toonde de resultaten van een studie onder 30 personen met overpronatie die regelmatig hardlopen; hiervan is sprake als de enkel te veel naar binnen kantelt bij het lopen. Deelnemers aan de studie kregen een loopanalyse en echografie van de intrinsieke voetspieren. Vanwanseele: “De helft van de deelnemers kampte in de zes maanden voorafgaand aan de studie met blessures, de andere helft had geen last van blessures. De blessurevrije lopers hadden grotere voetspieren en de groep die last had van blessure had ook een lagere voetboog en meer voorvoetabductie. Dat betekent dat de voorvoet meer naar buiten gericht is tijdens het lopen en hardlopen. De oorzaak van symptomen bij overpronatie situeert zich dus eerder aan de voorvoet.” Verder onderzoek moet aantonen of het versterken van de voetspieren hardlopers met overpronatie kan helpen om blessurevrij te blijven.
Oefeningen doen met app
Van overpronatie naar het studentenproject van Bavo Waelbers en Annabel Müller. Vanuit de minor MADE (Measurement, Analysis, Design & Exploration) For Allied Healthcare werkten zij met andere studenten, waaronder Amber Dûmont, Wessel Antonissen en Lisa Hoffmann intensief mee aan het STIFF-onderzoeksproject. De studenten ontwikkelden een prototype van een trainingsapp die cliënten kan helpen bij het doen van voetoefeningen om de korte voetspieren sterker te maken. Want hoe doe je die oefeningen eigenlijk? Hoe lang? En in welk tempo? Op welke muziek? Het is allemaal door de cliënt in te stellen. En train je als cliënt liever niet alleen, dan train je toch gewoon met anderen via een livestream? Kortom, een veelbelovende tool die ook door de kijkers thuis positief ontvangen werd en kansen biedt voor verdere doorontwikkeling. Een project waar Waelbers, Müller en medestudenten trots op kunnen zijn!
Nuttige beweging
Overpronatie: kies je voor voetoefeningen of podotherapeutische zolen? Na de pauze, waarin de kijkers een mooie preview te zien kregen van oefenvideo’s voor cliënten, was het woord aan Jolan van Beek, podotherapeut en bewegingswetenschapper. Zij bekeek overpronatie door de bril van de podotherapeut. Van Beek: “We vergeten soms dat pronatie ook een erg nuttige beweging is om de voet aan te passen aan de ondergrond, schokken op te vangen, en ook voor elastische spanning zorgt die vervolgens gebruikt kan worden in de afzet. Als podotherapeuten willen we pronatie vaak ondersteunen en tegengaan, maar de pronatie en met name hersupinatie optimaliseren door middel van oefeningen is ook een mogelijkheid. Podotherapeuten zijn echter doorgaans niet getraind op het geven van oefeningen en ook hun patiënten willen soms gewoon een zool. Dus hier zal dan verandering in moeten komen”.
CTRL your feet
Hoe kijken we hier vanuit de fysiotherapie naar? De interesse voor de voet binnen de fysiotherapie lijkt vooral te zijn toegenomen sinds de publicatie van McKeon e.a. in 2015 over de Foot Core. Daarvoor leek er maar weinig aandacht voor het functioneren van de voet te zijn binnen de fysiotherapie, en behoorde dit vooral tot het domein van de podotherapie. Er zijn echter fundamentele verschillen in de manier waarop beide vakgebieden problemen vanuit de voet benaderen. Rob Donkers, fysio- en manueel therapeut, zoomde hier verder op in. Donkers: “Binnen mijn praktijk voor fysiotherapie richt ik mij vooral op het oplossen van klachten die zich bevinden in- of die voortkomen uit de voet. In deze aanpak spelen de intrinsieke voetmusculatuur een wezenlijke rol. Wanneer eventuele mobiliteitsstoornissen van de gewrichten zijn verholpen, dienen motorische patronen hersteld te worden. Helaas blijkt dat veel mensen geen controle meer hebben over hun kleine voetspieren. Met behulp van gerichte oefeningen, en het gebruik van motorische leerprincipes, maken we weer contact tussen de intrinsieke voetmusculatuur en ons brein.”
Zelf aan de slag
De refereeravond eindigde met een levendige rondetafel discussie onder begeleiding van podotherapiedocent Rinske Siepel, die de avond professioneel begeleidde. Via de chatfunctie konden de kijkers thuis vragen stellen, en die optie werd goed benut. Wat kun je nou direct toepassen in de praktijk als het gaat om die intrinsieke voetspieren? “Ga het gewoon aan, ga het gewoon proberen. Ga aan de slag met de basiskennis die je hebt. Ook al begin je met een simpele oefening. Start bijvoorbeeld met het proneren van de tenen en bouw het dan verder uit”, aldus Van Beek. Vanwanseele gaf als tip om thuis eens wat vaker met je schoenen uit, liefst op blote voeten, te lopen: “Word je er bewust van dat deze spieren er zijn en dat ze een belangrijke functie hebben in ons beweegpatroon.” Een oefening kan nog zo effectief zijn, hij moet wel uitgevoerd worden, vertelt Willemse: “Maak deze oefeningen voor je patiënt leuk en aantrekkelijk om te doen.” Donkers doet tot slot een beroep op de creativiteit van de deelnemers: “Als we het hebben over het trainen van de voet, komen we vaak niet verder dan knikkers rapen. Ik zou een oproep willen doen om eens creatief na te denken over manieren waarop deze spieren óók getraind kunnen worden.”
Meer informatie?
Wil je meer weten over het STIFF-onderzoeksproject of deze refereeravond? Neem contact op met docent-onderzoeker Lydia Willemse (lydia.willemse@fontys.nl) of kijk op de website van lectoraat Health Innovations and Technology (HIT). Binnenkort kun je daar ook de opname van de refereeravond terugkijken.
