We mogen allemaal veel optimistischer zijn: de wereld is er namelijk alleen maar beter op geworden. Of is die wereld er beter op geworden juist omdat we pessimistisch zijn? Optimisme of pessimisme: waarmee komen we verder? Dat was de kernvraag tijdens een openbaar Fontyscollege dinsdagavond in de LocHal in Tilburg.
In die LocHal stonden psycholoog Henk Verhoeven en technofilosoof Rens van der Vorst, beiden werkzaam als docent bij Fontys Hogescholen, lijnrecht tegenover elkaar om tot een weloverwogen antwoord te komen. Maar dat ging niet zonder slag of stoot. Verhoeven is docent psychologie, auteur én YouTuber met een kanaal over evolutionaire psychologie. Een rasoptimist die ervan overtuigd is dat het goede in dingen zien ons altijd verder brengt. Van der Vorst is docent, onderzoeker en technofilosoof. Hij is juist van mening dat veel mooie dingen die we hebben bereikt zijn voortgekomen uit angst en pessimisme. Twee meningen die elkaar niet kruisten, maar interessante gespreksstof opleverden.
Verhoeven trapte het openbaar college af met een kennisquiz over de wereldbevolking, armoede en levensverwachtingen. Serieuze vragen met serieuze antwoorden. Maar uit zijn quiz bleek al snel dat het meest positieve antwoord vaak het juiste antwoord was. “Deze quiz is over heel de wereld afgenomen. Bij armen, middenklassers, maar ook bij beleidsmakers en wetenschappers. Het doel daarvan? Achterhalen of wij als mens denken dat het nu beter of slechter in de wereld gaat dan vroeger.”
Overdadig pessimistisch
Uit die resultaten bleek dat mensen te pessimistisch zijn, zo ook tijdens het college. Meer dan de helft van de aanwezigen had van de 13 vragen maar vijf of minder antwoorden goed. “Mensen zijn overdadig pessimistisch. Er zijn talloze feiten die bewijzen dat het goed gaat. Daarnaast gaan goede dingen steeds beter en kunnen we slechte dingen steeds beter voorkomen. Alle reden voor optimisme dus!”
Rens van der Vorst haakte daar meteen op in. Als technofilosoof is hij er juist heilig van overtuigd dat het niet goed gaat met de wereld. “En dat hebben we allemaal te danken aan technologie. Technologie verandert mensen en de maatschappij. Zoals Tikkie en Buienrader, of een online begrafenis bijvoorbeeld. Bij een gewone begrafenis heb je je volledige focus erbij, terwijl je tijdens een nummer op een online begrafenis gewoon even een wasje kan draaien of mailtjes beantwoordt.”
Digitale tijdperk
Van der Vorst weet het zeker: technologie verandert de mens en dat is niet goed voor onze toekomst. “Zo wordt ook onze economische vooruitgang door technologie aangejaagd, maar het gaat ten koste van ons klimaat. Dat het nu beter gaat, betekent niet dat dat in de toekomst ook zo gaat zijn.”
Het digitale tijdperk is volgens hem dan ook niet iets waar we heel blij mee moeten zijn. “Soms hoor ik wel eens dat de wereld een verzameling problemen is die we moeten oplossen. Maar we moeten die juist omarmen! Zo kreeg ik ooit het appje ‘fijn wekeend’ in plaats van weekend. Dat is toch een geniale fout? En die werd gelukkig niet gecorrigeerd door autocorrect.”
Hetzelfde geldt voor de verkeersplaatjes of captcha-beveiligingen op sites. “Ik moet bewijzen dat ik geen robot ben, door robotdingetjes te doen. Dat is gewoon onmenselijk! Waarom moet ik niet bewijzen dat ik een mens ben door de beveiligingsvraag ‘Wat is groen en steelt?’ te beantwoorden? Dan weet ik dat ik een auschurk moet kiezen!’
Overdaad aan gevaar
Het moge duidelijk zijn: Rens van der Vorst is niet optimistisch over technologie. Maar dat is volgens Henk Verhoeven duidelijk uit te leggen vanuit de psychologie. “De evolutie heeft bij mensen een overdaad aan gevaar geprogrammeerd. We zijn overmatig voorzichtig en focussen ons op te veel dingen die fout zijn in plaats van goed.” Daarnaast moet de mens controle hebben over zijn of haar eigen toestand. “Als we merken dat we ergens geen invloed op hebben, slaat de machteloosheid ons plat. Daarom moeten we optimistisch blijven denken en op zoek gaan naar creatieve oplossingen, zodat de machteloosheid ons niet grijpt.”
Wat is nu goed? Pessimistisch of optimistisch zijn? De wetenschap is daar volgens Verhoeven duidelijk over. “Optimisten doen het op álle vlakken duidelijk beter dan pessimisten. Zij zoeken naar oplossingen bij tegenslagen, terwijl een pessimist sneller zal zeggen: zie je nou wel. Maar als je gelooft in het goede, ga je efficiënter met problemen aan de slag. Optimisme is dus een morele verplichting en de enige manier waarop we effectief kunnen werken.”
We zijn nu nog te pessimistisch, maar dat is volgens Van der Vorst geen probleem: “We hoorden in het begin dat alles beter gaat in de wereld, maar we zijn ook nog te pessimistisch. Blijkbaar is optimisme dus niet nodig om vooruit te komen. We moeten dus oppassen dat we niet té optimistisch worden, anders gaat het straks nog mis in de wereld.”
Een gezonde balans
Het moge duidelijk zijn: optimisme en pessimisme kunnen niet met of zonder elkaar. Dat bleek ook na het college uit vragen van het publiek. Eén van de bezoekers was van mening dat het leven bestaat uit een gezonde balans van zowel optimisme als pessimisme. Daar sloten beide docenten zich uiteindelijk toch bij aan.
Bekijk de korte versie van dit college
Een verkorte en eerder opgenomen versie van het college is te bekijken op het YouTubekanaal van Fontys. Klik daarvoor hier. Dit college wordt eveneens uitgezonden door Omroep Tilburg.
Dit artikel is overgenomen van Bron Fontys. Auteur: Noëlle van den Berg
